تقسیمات اقلیمی در ایران-جزوه کارشناسی ارشد معماری

تقسیمات اقلیمی در ایران

فصل ۴

روش کوپن

اقلیم بارانی استوایی: در این اقلیم، فصل سرد وجود ندارد ومعدل دمای هوا در سردترین ماه سال بیش از۱۸ درجه سانتی گراد است. اقلیم گرم و خشک: در این مناطق به دلیل آنکه میزان بارندگی سالانه بخار آب مورد نیاز جهت رطوبت هوا را تامین نمی کند؛ هوا بطور کلی خشک است.

اقلیم گرم- معتدل: معدل دمای هوای سردترین ماه سال در این مناطق بین ۱۸ و ۳ – درجه سانتی گراد و معدل دمای هوا در گرمترین ماه ساال بیش از۱۰ درجه سانتی گراد است. در این مناطق، زمستان کوتاه است ولی ممکن است هدود یک ماه یا بیشتر؛ زمین یخ بسته یا پوشیده ازبرف باشد.

اقلیم سرد و برفی: در این اقلیم معدل دمای هوا در گرمترین ماه سال بیش از ۱۰ در جه و در سردترین ماه سال کمتر از۳- درجه سانتی گراد است. بارندگی در این مناطق معمولا بصورت برف است و در طول چند ماه از سال زمین پوشیده از برف و یخ می شود.

اقلیم قطبی: در این اقلیم معدل دمای هوا در گرم ترین ماه سال کمتر از ۱۰ درجه سانتی گراد است و در اینجا- برخلاف اقلیم بارانی استوایی –فصل گرم وجود ندارد.

تقسیمات اقلیمی در ایران

۱ – اقلیم معتدل و مرطوب (سواحل جنوبی دریایی خزر)

۲ – اقلیم سرد(کوهستان های غربی)

۳- اقلیم گرم و خشک ( فلات مرکزی)

۴- اقلیم گرم و مرطوب ( سواحل جنوبی)

اقلیم معتدل و مرطوب

سوحل دریایی خزر با آب و هوای معتدل و بارندگی فراوان رطوبت زیاد هوا و اعتدال درجه حرارت آن است.دمای هوا در روزهای تابستان معمولا بین ۲۵ تا ۳۰درجه سانتی گراد و شب ها بین ۲۰ تا ۲۳ درجه سانتی گراد و در زمستان معمولا بالای صفر است. در تابستان به صورت رگبار است شهرهای رشت،بندر انزلی،بابلسر و گرگان در این منطقه قرار دارند.

                                                                                                                                                                                                                        اقلیم سرد

کوهستان های غربی –که دامنه های غربی رشته کوه های مرکزی ایران شامل می شوند- با توجه به اینکه میانگین دمای هوا در گرمترین ماه سال در انهابیش از ۱۰ و میانگین حداقل دمای هوا در سردترین ماه کمتراز۳- درجه سانتی گراد است. گرمای شدید دره ها در فصل تابستان زیاد و در فصل زمستان بسیارکم است. زمستان های طولانی، سردو سخت بوده، چندین ماه از سال زمین پوشیده از برف و یخ است.میزان بارندگی در تابستان کم و در زمستان زیاد است.فصل بهار کوتاه است و زمستان و تابستان را ازهم جدا می کند. شهرهای تبریز، ارومیه، سنندج و همدان در این اقلیم قرار دارند.

 اقلیم گرم و خشک

در این اقلیم که بیشترمناطق نیمه استوایی را شامل می شود، به دلیل وزش بادهوا بسیارخشک است. تابش مستقیم آفتاب در این مناطق شدید است. آسمان این مناطق ، در بیشتر مواقع سال بدون ابراست. ولی معمولا بعد ازظهرها در اثر گرم شدن و حرکت لایه های هوای نزدیک به زمین ،مه و طوفانگردوغبارپدید می آید.

رطوبت کم و نبودن ابر در آسمان باعث می شود دامنه تغیرات دمای هوادر این مناطق بسیار زیاد شود.در تابستان،، تابش آفتاب در طول روز سطح زمین تا ۷۰درجه سانتی گراد گرم می شود.در حالی که در هنگام شب،به ۱۵درجه سانتی گراد یا پایین ترمی رسد. زمستان های سخت و سرد و تابستان های گرم و خشک است.یعنی بیابانی و نیمه بیابانی را در آن تشخیص داد.

منطقه نیمه بیابانی:

دامنه هاو کوهپایه های ارتفاعات شمالی،غربی و جنوبی ازرطوبت بادهای مرطوبی که از فراز انها می گذردتاحدودی استفاده می کنند.البته هرچه از غرب به شرق نزدیک می شویم،اثربادهای مرطوب کاهش و خشکی هوا افزایش می یابد.

منطقه بیابانی:

چاله های پست مرکزی، شرقی و جنوب شرقی ایران دارای آب و هوای خشک بیابانی است.اختلاف زیاد درجه حرارت هوای تابستان و زمستان،همچنین اختلاف درجه حرارت هوای شب و روز در تابستان است.منطقه دشت لوت،کمتریت میزان رطوبت نسبی در ایران را داردکه احتمال قریب به یقین ،گرمترین منطقه آن نیز محسوب می شود.

تهران،مشهد،اصفهان و شیراز ازجمله مناطق نیمه بیابانی و شهرهایی چون زاهدان و یزد ازجمله مناطق بیابانی محسوب می شود.

اقلیم گرم و مرطوب :

سواحل جنوبی ایران که بوسیله ی رشته کوه های زاگرس از فلات مرکزی جداشده اند،تابستان های بسیارگرم و مرطوب و زمستان های معتدل است.مناطق،حداکثر دمای هوا در تابستان به ۳۵ تا ۴۰ درجه سانتی گراد و حداکثررطوبت نسبی آن به ۷۰درصدمی رسد.در این اقلیم رطوبت هوا در تمام فصل های سال زیاد است و به همین دلیل، اختلاف درجه حرارت هوا در شب و روزو در فصل مختلف کم است.

این مناطق، تفاوت دمای هوای سطح خشکی و سطح دریا باعث بوجودآمدن نسیم های دریا و خشکی می شود.تابش آفتاب زیاد است.شهرهای بندرعباس،جاسک،آبادان و اهواز ازجمله شهرهای این اقلیم است.به طورکلی ، میزان بارندگی در سواحل خلیج فارس بیشتر منظم تر است.درحالی که سواحل دریایی عمان که تحت تاثیر بادهای موسمی اقیانوس هند قرار دارد،داردای باران های نامنظم و خشک سالی های فراوان است.

ویژگی های معماری بومی مناطق معتدل و مرطوب

۱ – برای حفاظت ساختمان از رطوبت بیش از حد زمین،خانه ها بر روی پایه های چوبی ساخته شده اند. ولی در دامنه های کوه ها که رطوبت کم تر است معمولا خانه ها برروی پایه های ازسنگ و گل

۲ – برای حفاظت اتاق ها ازباران،ایوانک های عریض و سرپوشیده ای در اطراف اتاق ها ساخته اند.

۳- بیشتر ساختمان ها با مصالحی با حداقل ظرفیت حرارتی بناشدند و درصورت استفاده از مصالح ساختمانی سنگین ضخامت آنهاحداقل میزان ممکن حفاظت شده است. زمانی که نوسان دمای روزانه هوا کم است ، ذخیره حرارت هیچ اهمیتی ندارد و علاوه بر این، مصالح ساختمانی سنگین تا حدود زیادی تاثیر تهویه و کوران را که یکی از ضروریات در این منطقه است کاهش می دهند.

۴ – در تمام ساختمان های این منطقه، بدون استثنا از کوران و تهویه طبیعی استفاده می شود بطورکلی پلان ها گسترده و باز و فرم کالبدی انها بیشتر شکل های هندسی،طویل و باریک است. بمنظور حداکثر استفاده از وزش باد در ایجاد تهویه طبیعی در داخل اتاق ها،جهت قرار گیری ساختمان ها با توجه به جهت وزش نسیم های دریاتعیین شده است.در نقاطی که بادهای شدید و طولانی می وزد ، قسمتهای رو به بادساختمانها کاملا بسته است

۵ – ساختمان ها بصورت غیر متمرکز و پراکنده در مجموعه سازماندهی شده است

۶ – بدلیل بارندگی در این مناطق؛بام ها شیب دار است و شیب بیشتر آنها تند است.

ویژگی های معماری بومی مناطق گرم و خشک

۱ – ساختمان ها با مصالحی از جمله خشت و گل که ظرفیت حرارتی زیادی دارند بناشده اند

۲- پلان ساختمان ها تا حدامکان متراکم و فشرده است و تلاش شده سطح خارجی ساختمان نسبت به حجم آن کم باشد. این تراکم میزان تبادل حرارت از طریق جداره های خارجی ساختمان را چه در تابستان و چه در زمستان به حد اقل می رساند و در نتیجه، تا حد زیادی از نفوذ حرارت در تابستان و اتلاف آن جلوگیری می کند.

۳- تلاش شده است بیشترین سایه ممکن بر سطوح خارجی ایجاد شود.

۴- نتیجه کم بود چوب ، سقف ساختمان ها به شکل خرپشته، تاق یا گنبد و بدون هیچ اسکلتی از خشت خام و گل ساخته شده است البته در مناطق نیمه بیابانی به اعتدال نسبی هوا و وجود چوب نسبتا کافی، بیشتربام ها از چوب و به شکل مسطح ساخته شده است.

۵- معمولا سطح خارجی سفیدکاری شده است.

۶- در این مناطق،تعد اد و مساحت پنجره ساختمانها به حد اقل میزان ممکن کاهش یافته و برای جلوگیری از نفوذ پرتوهای منعکس شده از سطح زمین اطراف،پنجره ها در قسمتهای فوقانی دیوارها تعبیه شده است.

۷- ازایجاد کوران و ورود هوای خارج به داخل ساختمان جلوگیری شود.تدابیراز جمله ایجاد بادگیری برای خنک سازی هوای داخلی به صورت طبیعی اندیشه شده که بسیارموثر است.

۸- استفاده از حیاط های داخلی که شامل درخت،حوض و سطح گیاه کاری شده است، یکی از موثرترین عوامل ایجاد رطوبت محسوب می شود.

۹- جهت قرارگیری ساختمانها در این مناطق ، جنوب تا جنوب شرقی است.

ویژگی های معماری بومی مناطق سرد

بطورعمده شبیه به اصولی است که در معماری مناطق گرم و خشک مورد توجه بوده است. با این تفاوت که در مناطق سرد منابعی ایجاد حرارت در داخل ساختمان است

۱ – استفاده از پلان های متراکم فشرده

۲ – به حداقل رساندن سطح خارجی در برابر حجم مورد پوشش

۳ – استفاده از مصالحی با ظرفیت و عایق حرارتی

۴- به حداقل رساندن میزان تعویض هوای داخلی و تهویه طبیعی و در نتیجه، جلوگیری از ایجاد سوز در داخل و خروج حرارت داخلی به خارج از ساختمان

۵- انتخاب بام های مسطح و نگهداری برف روی بام ها بعنوان عایق حرارتی

تنها تفاوت بین معماری این مناطق و مناطق گرم وخشک، تمایل و ضرورت استفاده از حرارت ناشی از تابش آفتاب در داخل ساختمان در فصل زمستان است ولی در هرصورت برای استفاده از انرژی حاصل از تابش آفتاب پوشش سطوح خارجی به رنگ تیره انتخاب شده م ابعاد پنجره ها نیز نسبت به مناطق گرم و خشک افزایش یافته است.

ویژگی های معماری بومی مناطق گرم و مرطوب

مانند اصول مطرح شده برای مناطق معتدل و مرطوب است.

۱ – استفاده از مصالح ساختمانی با ظرفیت حرارتی کم

۲ – قرار دادن ساختمان در سایه کامل.در این جا نیز، ایوان های عریض و سرپوشیده ای که هم از نفوذ باران به داخل جلوگیری می کنند و هم سایه کاملی بر روی اتاق ها می اندازند،مورد استفاده قرار گرفته است.

۳ – در مناطق نزدیک به دریا، برای استفاده از نسیم های خنک دریا از بادگیرهای بزرگ استفاده شده است.

۴ – در این مناطق به دلیل گرما ورطوبت زیاد هوا،میزان تهویه طبیعی اهمیت چندانی ندارد.

 روش اولگی

اگر دما و رطوبت ماهانه هوای منطقه ای را در طول یکسال بر روی جدول زیست – اقلیمی منتقل کنیم، می توان شرایط حرارتی هوای آن منطقه را مشخص نموده شرایط بحرانی هوا یا دوام سرما و گرمای سالانه هوا در منطقه موردنظر را بدست آوریم.

محدودیت های روش اولگی

اگرچه جدول فوق برای مشخص مناطق اقلیمی کاملا قابل استفاده است، ولی کاربرد آن در طراحی ساختمان محدود است. زیرا براساس شرایط هوای خارج تنظیم شده و در آن، ویژگی طرح و مصالح ساختمانی در نظرگرفته نشده است.

                                                                                                                                                                                        روش گیونی

در این روش، ویژگی هایی که یک ساختمان دارا باشد تا هوای داخلی آن تحت تاثیر شرایط اقلیمی در منطقه آسایش قرار گیرد، در ارتباط با شرایط و تغییرات شرایط پیرامون ساختمان مشخص شده است.